Mehmet Eroğlu’nun birebir isimli romanından uyarlanan “İyi Adamın 10 Günü” Netflix’te gösterime girdi. Senaryosunu Eroğlu ile birlikte Damla Serim’in kaleme aldığı sineması Uluç Bayraktar yönetiyor. Eşi tarafından uğradığı ihanetin acısını hâlâ unutamayan Sadık’ın “sermaye-kaçakçılık-istismar” yüksek tansiyon çizgisine kapılıp âdeta bir kötülük selinde sürüklendiği üretimde Nejat İşler’i başrolde izliyoruz.
MODERATO: BUGÜNDEN YARINA DEĞİL DE!
Filmi değerlendirmeye geçmeden konusunu kısaca aktaralım. Sadık (Nejat İşler) vakitle yaşayan bir adamdır. Daima sayar: Andante, allegro, grave. Tecrübelerine tempo meblağ. Eski eşi Rezzan (Nur Fettahoğlu) en son ne vakit görüştüklerini söylediklerinde bir çırpıda sayar yılları, 13 ayın mahpusta geçtiğini şerh düşerek. Sadık “iyi bir adam”dır. Komşusu Fatoş’un kahramanıdır mesela. Hayat bayanı Fatoş (İlayda Alişan), hayallerini süslese de “abi” der Sadık’a. Zira Sadık yardımseverdir, yargılamaz kimseyi. Savunmaya alışıktır Sadık, eski bir avukattır. Karısı Rezzan’ın cürmünü üstlenip mahpusa girdiğinde ruhsatı da iptal edilir. Bir gün güçlü bir hukukçu olan arkadaşı Maide (Esra Ronabar) Sadık’tan fiyatı mukabilinde kayıp bir genç (Tevfik-Ata Artman) hakkında bilgi toplamasını ister. On gün boyunca arayacak, bir şey bulamazsa soruşturmaya son verecektir. Gencin annesi Kâfi kolundaki bileziği verince azmeder Sadık. Lakin kendini “abi”lerden, şımarık ikizlerden, aldatan kocalardan, dayakçı kocalardan, tetikçilerden bir dünyada bulur.
KADİFEDEN KABANI, OLAY YERİNDE YAĞLAR TABANI
“İyi Adamın 10 Günü”nü değerlendirmeye iyilik-kötülüğe bakışından başlamak isabet olacak. Çünkü ikinci sinemada berbat adam anlatılacağına nazaran yeterli adamdan berbatlığa uzanan yolda neler yaşadı Sadık, bir bakmalı. Sadık uygun bir adam mı? Asıl soru bu… Kahramanımız aslında yaralı ve yaralarını sarmamakta kararlı; kendi doğruları ve yanlışları olan epey havalı bir karakter. Zati orta karar bir adamdan, ortalama bir adilden “iyi adamlığa” terfi ediyor sinemada. Kendi halinde bir kaybedenken Fatoş’un nişanlısı, Pınar’ın (İlayda Akdoğan) ise hayatını kurtaran hatta geleceğini garanti altına alan kişi oluyor.
Hangisinden başlayalım? Sadık’ın başı kalabalık. Her konutta bir bayan beklemekte onu, kimi yolunu gözlüyor kimi yeterliliğini. Kimi parasını istiyor kimi sevgisini. Kimi Sadık’ı olduğu üzere “iyi” kabul ederken kimi daha ileri gidip güzellik yapmasını talep ediyor. Sadık “iyi bir adam olma” yolunda etrafındaki kötülerle pazarlığını da para üzerinden yapıyor. Tevfik’i bulması için teklifler daima artıyor. Beş bin, yirmi bin derken tropikal bir adada bir ömür yetecek meblağ… Uygunluk ile kötülük ortasındaki istikrarın güç ve iktidar üzerinden belirlenmesi, tekliflerin, rüşvet ve şantajların havada uçuşması pek şaşırtan değil. Sadık içine girdiği etrafın yollarını kullanmakta gecikmiyor, eline birincinin parayı nihayet silahı alıyor. Parayla alakası vaatler-şantajlar düzleminde ilerliyor Sadık’ın. Küçük görünen bir soruşturmayı küçük bir fiyata yürütmesi isteniyor nedir ki işler büyüdükçe ve mide bulantısının sebebi artık bir sinek değil koca bir bataklık olunca Sadık da hayatta kalmak için sinek ilaçlarına, ısırıklarına baş vuruyor. Vefat ile sıtma ortasında tercihe zorlanıyor. Pınar’a şantaj yapması lakin bu şantajın, uygunluğa önayak değişik… Şantaj yaparken berbat ve kara bir adam olan Sadık, şantajın gereğini yerine getirmeyip isteğinden cayınca sonra da bu vicdan azabıyla Pınar’a yüklü ölçüde para bağışlayınca yeterli oluyor. Demek ki uygunluğa giden yolda startı kötülük veriyor. Daha doğrusu berbat dünyada hayatta kalma güdüsü, kurallara uyma telaşı…
Sadık’ın ortalama bir adilde (finalde isminin artık Adil olduğunu söylüyor) ısrar ettiği dakikalar da bir öteki ikilem üzerinden yaşanıyor. Bir gazetede kayıp çocuğun fotoğrafını görüyor. Bu çocuğun organ mafyasının eline düşmüş çocuk olduğunu hatırlıyor ve tertibin ortağı Tevfik’i kötülere teslim ederek aklı sıra intikam alıyor. “Kurbanın yanında olmak” insanı güzel yapar mı? Üstelik Sadık bir boyun eğişi de temsil ediyor burada. Adaleti kendince yerine getirmesi, örgütlü berbatlığa diş geçiremeyeceğinin itirafı sayılmaz mı?
Sadık’a düzgün adamlığın yakıştırıldığını, o denli olmamakla birlikte adalete ve tertibin işleyişine kendince yorumlar kattığını lakin temel bu güzelliğin, hayatın doludizgin akışına karşı bir boyun eğişte belirdiğini söylemek mümkün. Sadık’ın yeterliliğini test edebileceğimiz, dönüşümüne şahit olabileceğimiz bağlantı ise Fatoş’la kurduğu aşk bağı. Sinemada çok işlenmese de değerli bir ayrıntı kelam konusu. Sadık, Fatoş’un aşkını ve hayranlığını kabul eden pozisyonunda, yani üstten bir durumu var. Gönül ilgisine dair hislerini güler yüzlü bir soğukluk içinde yaşayarak üstten, acıyan ve yeterlilik yapan bir çizgide yansıtan kahramanımız bir kere daha edilgin kalıp teslim oluyor. Sadık uygunluğunu teslimiyette buluyor. Düşmanına benzeyerek, konfor alanının dışına çıkarak ve kendisinden hoşlanana teslim olarak. Belgisiz bir düzgün Sadık.
KARA ADAM, ANTİ KAHRAMAN… KENDİNİ ARAYAN SADIK PORTRELER
Sadık belgisiz bir uygun lakin televizyonunda daima Philip Marlowe dönmekte! Marlowe bir Raymond Chandler dedektifi ve kara sinema esintilerine epey uygun. Robert Altman’ın Chandler’ın yapıtından uyarladığı “Uzun Veda” da bizim Sadık’ın rehberi adeta. Duvarda sinemanın afişi, ekranda Marlowe’un yüzü. Sadık bu yüzle konuşuyor. Sineması akarken görmüyoruz hiç. Karelerde ise ebediyen dedektifin yüzü var. Sadık bir dedektif değil lakin uzunluğundan büyük bir işe karışmış, haliyle bu deneyimli dedektiften tüyo alıyor. Ona sorular soruyor, yüzündeki tabirden alıyor karşılığını. Afişte “Nothing says goodbye like a bullet” yazıyor, dedektifi canlandıran Elliott Gould ise yarım yamalak bir açıyla namluyu yüzümüze doğrultmuş. Bu tabir ve namlunun afişteki varlığı ile bizi adaletle ilişkilendirmesi, kara sinema atmosferini neden hâlâ sevdiğimizin bir ispatı.
Kara sinema nettir. Muğlak olaylar, sisli atmosfer, casusluk ve ihanet; o ihaneti teşvik eden hisler, kırılmayı hazırlayan tüm insani zaaflar teferruattır. “İyi Adamın 10 Günü” havası ile bu sisli atmosfere göz kırpmakta ve bir kara sinema karakteri kadar kesin, keskin ve takıntılı olmayan; özgünlüğü, yalnızlığı ile iş görmeye çalışan Sadık da Marlowe’dan takviye alarak ahenk sağlıyor sise pusa. Sadık biraz adil/Adil, biraz ismi üzere sadık ve aslında hayli makûs bir karakter. Kara sinemaların “kendini kurtaran adam” profiliyle eşleşiyor. Aslında kara sinemalarla örtüşen bir huyu da kendini kurtarması. Ortada memleketler arası casusluklar, büyük siyasi entrikalar dönse de kara sinemada ferdî maceralar, ferdî kurtuluşlar ön planda diyebiliriz. Sadık da bayanların ortasında, hata batağında birey ve kendine dönük bir güzel adam. Bu sıfatın, çok defa (ve bayanlar tarafından) yakıştırılmasına rağmen kendisi tarafından lakin ironi emeliyle kullanılması, Sadık’ın dışarıdan müdahalelere kapalı olduğunu ortaya koyuyor. Diğerleri için fedakarlık yaptığında, teslim olduğunda, geri çekildiğinde bile bu türlü…
Sadık’ın kişisel tavrı anti kahramanlığını da tartışmaya açıyor. Bir anti kahramanı, kahraman (bir istikametiyle portre) olmaktan çıkarıp zıddına dönüştüren, onu bir kompozisyona taşıyan bu kişisellik değil midir? Birey Sadık alelade bir anti kahraman… Olayları değiştiriyor görünse de ahenk sağlamakta başarılı. Korkusuz değil, boşluklara oynamayı seviyor. “İti ite kırdırma” siyaseti güderken bayanlar üzerinde bir cins hamiliğe soyunması onu püri pak bir kahraman olmaktan çıkarıyor ve menfaatleri için yol aldığını düşündürüyor. Aslında sinema de Sadık’ın bulanık tutumlarını, kayıtsızlığını ondan bir anti kahraman yaratmak için kullanıyor ve bu noktada şu değişik çıkarsamanın yolu açılıyor: Anti kahraman günümüzde hiçbir işe yaramayan, hiçbir ipte yürümeyen, hiçbir taşa ve çizgiye basmayan bir adamdır. Denebilir ki böyleyse bile Sadık bu türlü mi? Soralım. İşe yarıyor mu? Sadık sürüklenen bir adamdır. Mukadderatını belirlediği istikametinde bir yanılsama yaratabilir. “İyilikten alacağını aldı, sadıktan adile döndü” üzere bir yanılsama… Fakat kıssasına bakıldığında bu sürece direkt müdahil olmadığı ortadadır. Birtakım kararlar almak kişiyi irade sahibi yapmaz.
ÖZGÜRLÜK SORUNU, ERKEKSİ BİR İYİLİK
“İyi Adamın 10 Günü” alt metninde özgürlüğü tartıştırıyor. Sadık’ın sadık olmayı bırakıp adil bireyliğe terfi etmesi ilgi cazip… Bu terfiyi kötüyü berbata yem ederek ve kendisine düzgün bir hayat kurarak taçlandırıyor. Sinemanın finali Kolpaçino serisinden sinemaların “masalsı” sonunu andırıyor. Kazanan taraf oluyor Sadık. Kazanarak özgürleşiyor. Tüm kötücül güçleri yeniyor; silahlı olanı kandırıyor, sermaye sahibine kıydırtıyor, insan kaçakçılarını yakalatıyor. Tüm bunlar oluyor ancak Sadık yaralanan vicdanını sağaltamıyor. Eski eşi Rezzan’dan aldığı yarayı iyileştiremediği için senelerce birebir kadife kabanı giyen, yaz kış üşüyen Sadık adalete elbet gücü nispetinde hükmediyor. Kârlı sonuçlar elde etmesine karşın kaçırılan çocukların akıbetini değiştiremiyor. Bir çeteyi çökerttiğinde yeni bir çetenin yerini alacağını sistemin kendisinden doğan aksaklıklar ortadan kalkmadıkça hiçbir merhemin yarar etmeyeceğini biliyor lakin yapabildiğini yapıyor. Yapabildiğini yapma (sıfır birden büyüktür) anlayışı bir bakıma sıfırdan teğe çıkan, sadakatini/esaretini yırtıp atan ve tahminen bu uğurda yolda düzülen kervanıyla Sadık, erkeksi bir güzelliğin de temsilcisi. Bayanlara yaklaşımını bu bağlamda kıymetlendirebiliriz. Varlıklı arkadaşına (işverenine) ve eski eşine makus davranıp (eski) hayat bayanı Fatoş ile oyuncu emeklisi arkadaşına şefkatle yaklaşıyor. Zalimin karşısında erkeksi bir hınç besliyor Sadık ve erkeklerin dünyasında bir cins istikrar siyaseti izleyip açık kollarken bayanların dünyasında erkekliğiyle var oluyor; zayıfa elini uzatıyor, güçlünün elini itiyor. Erkeksi bir kibirle yapıyor bunu. Erkeklerle kaçak dövüşen, bayana erkeklik taslayan bir yaklaşım kelam konusu ve Sadık “özgürleştikçe” etrafındaki bayanlar tutsak oluyor. Yıllar evvel karısı yerine mahpusa giren kahramanımız erkekliğinin ayırdına vararak yeniden “fedakârlık” ve toplumdan öğrenilmiş müdafaacı tutumla dönüşüyor.
SENARYO ÜZERİNE BİRKAÇ KELAM VE OYUNCULUKLAR
Netflix bir müddettir çağdaş romancıların izini sürmekte. Çok satanları tamamen kenara itmemekle birlikte daha özgün alanlara da yönelmeye başladı. Bu yönelişler ise “Sıcak Kafa” örneğinde olduğu üzere bazen başarılı bazen de Âşıklar Bayramı‘ndaki üzere başarısız sonuçlar veriyor. Yeniden de bu üretimlerde karşımıza çıkan ortak şey romanı uyarlama tansiyonu… Romanın gücünü görsel bir uyarlamada bulmak her vakit kolay değil fakat iş, çarpıcılığı geçelim asgarinin dahi yakalanamadığı sinema ve dizilere varıyor. Neredeyse yaşanan sorunun varlığını şu başlık altında tartışmaya açabileceğimize inanıyorum: Çağdaş yapıtların çevrimiçi terbiyesi!
Doğrusu problem epeyce yalın. Bu terbiye çok güç ve üretimin da başarısı üzerinde belirleyici çünkü uyarlanan eser olay örgüsüne yaslanabildiği üzere diyaloglarına veyahut atmosferine, okuruna geçirdiği hissin devamlılığını da yaslanabilir. Olay örgüsüne yaslanmayan yapıtlardan çevrimiçi hikaye yaratmak ise takdir edersiniz ki zahmetli. Bu cins uyarlamalarda bir hamlık göze çarpıyor. “İyi Adamın 10 Günü”nde de bu hamlığa şahit oluyoruz. Süt içen, yaz vakti kadife kaban giyen, televizyonda durdurduğu sinemayla konuşan bir adam romanda derinleşirken ekranda plastik kalabiliyor ve bu klişeler tekdüze oyunculukla birleşince sırıtabiliyor. Bir estetik yitimi ve ritim bozukluğu kelam konusu. Sistematik bir kahır var ortada… Referans eser Eroğlu’na ilişkin olsa da müellif uyarlamaya şahsen katılsa da kayıp kaçınılmaz… Bu kayıp en çok oyunculuklarda hissettiriyor kendini ve ham performanslar izliyoruz. Baş hamımız ise Sadık’ı canlandıran Nejat İşler elbet. Kendisi oldukça vakittir tıpkı kişiyi oynamakta… Mafyatik karanlık yahut kaybeden entelektüel. Her ikisi de çağımıza uygun, zirveden bakan, burun kıvıran, ısırıcı, delici… İşler kendini o denli bir kuyuya attı ki çıkaramıyor. En büyük sorunu de güzelliğini bir türlü yenememesi. Yetenekli bir oyuncu olmasına rağmen daima tıpkı tipleri yeğliyor.
Filme genel olarak ham oyunculuklar hakim. İki genç İlayda’nın -bir tarafıyla yeni kuşağın- buluştuğu üretimde yer yer yüksek sahnelere rastlıyoruz. Fakat bir “yükselme” telaşı, köşeli oynama eğilimi Demokles’in kılıcı üzere dorukta sallanıyor. Örneğin Akdoğan liseli bir genci canlandırdığı için Z neslinin temsiline soyunduğundan abartıya kaçabiliyor. “Ben Gri” dizisinde de misal bir tansiyon yaşıyordu. Karakterinin anlatacağı çok şey olduğunu düşünüyor muhakkak ki… Evet, karakteri çok şey anlatıyor ancak bir yapbozun kesimi olarak… Bütün resmi canlandırması yersiz. İlayda Alişan ise tansiyonları yansıtmakta yetersiz kalmış. Ona hareket imkanı tanınmamış. Olaylar etrafında çok süratli gelişiyor. Bir moderatörlük verilmiş karakterine. Sadık’ın dönüşümüne eşlik etmekte ve varlığıyla vakit zaman eski Sadık’a atıf yapmakta zira eski Sadık’a aşık, yeni Sadık’a yar… Bu moderatörlük hali kendi çatışmalarını zedelemiş. Yediği dayağı yeterli yansıtamıyor, hislerini veremiyor. Çünkü bu türlü bir his paylaşımı istenmiyor kendisinden.
Nur Fettahoğlu, Esra Ronabar, Barış Falay… Farklı ayrı başarılı oyuncular ama “İyi Adamın 10 Günü” onlar ismine makus bir tercih olmuş. Fettahoğlu ağır bir hissin adresi lakin karakterini uygun tanım edemiyor. Baygın, acındırıcı bakışla altından kalkılabilecek bir karakter değil onunkisi. Ronabar ile Falay güzel işlenseler oyunu geliştirebilecek karakterdeler nedir ki Sadık’ın gösterisinde öne çıkmıyorlar. Tamam, bu Sadık’ın öyküsü ve tek kişilik bir şov ancak seyirciye en karizmatik karakteri göstersen de bir mühlet sonra sıkılır. Süslü püslü karakterler ve yan öykücükler yetmez olur. Üstelik birtakım büyük kahramanlar etrafında yalnız ayna aramazlar. Sadık da aslında dönüşmesi itibariyle etkileşime açık bir karakter. Sinemada bu dönüşümü afişe edecek yardıma ise ulaşamıyor. Haliyle bir müddet sonra savrulmaya başlıyor.
* *
“İyi Adamın 10 Günü” için kelamı bağlarken aklımda kalan birinci kanıyı aktarmak istiyorum. Sinema “tam performans” bir uyarlama olmamış maalesef; bunun üzerine artık ezberlediğimiz karakterler ve oyunculuklara rastlayınca kimi klişelerine rağmen tempolu vakit zaman da keyifli ama günün sonunda pek iz bırakmayan bir üretimle karşı karşıya kalıyoruz. Değişik bir hikaye, bildik bir biçimde anlatılınca akan lakin nereye aktığına dair fikir vermeyen, kahramanın seyahatine ortak etmeyen bir sinema izliyoruz. Makus adamı yakında göreceğiz. “İyisi buysa berbatı kim bilir nasıldır” dememek lazım!