Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ), Afrika’nın birçok ülkesinde ortaya çıkan yeni M çiçeği (mpox) salgını nedeniyle, 2022’den sonra ikinci defa, global halk sıhhati acil durumu ilan etti. Evvelki gün ise M çiçeğinin 2024 dalgasında birinci sefer, Afrika dışı bir ülkede, İsveç’te bir hadise olduğu açıklandı. Hadise sayısının 17 bine ulaşması, 500’den fazla vefatın gerçekleşmesiyle dünya yine salgın alarmına girdi.
Londra’da yaşayan 36 yaşındaki Türk aktivist Harun Tulunay (36), 2022’de yaklaşık 27 bini Avrupa’da olmak üzere 90 binin üzerinde hadiseye ulaşan salgın sırasında, halk ortasında “maymun çiçeği” olarak bilinen M çiçeği virüsüyle enfekte olmuş ve yaşadıklarını toplumsal medya hesabından paylaşmasıyla bir anda dünyanın gündemine oturmuştu. Avrupa’daki birinci hastalardan olan Tulunay, DSÖ’nün M çiçeği bilinçlendirme yüzü olarak milletlerarası pek çok mecradaki bilinçlendirme çalışmalarında yer aldı. Tulunay, o günlerde yaşadıklarını anlattı.
“HAYATININ 40 GÜNÜ KABUSA DÖNDÜ”
Yaklaşık 10 yıl evvel İngiltere’ye yerleşen ve 2016 yılında HIV teşhisi alan Tulunay evvel HIV ile gayret etti. Çabucak HIV tedavisine başlanması sayesinde virüs yükü sıfırlandı.
Londra’da hayatını sürdürmeye devam eden Tulunay, pandeminin birinci dalgasında Covid-19 da geçirdi. Üzerine 2022 Haziran ayında M çiçeği teşhisi ile hastaneye yatırıldı. 11 günü hastanede olmak üzere, hayatının yaklaşık 40 günü kabusa dönen Tulunay, o sürecin hayatının en ağır devirlerinden biri olduğunu anlatarak şunları söyledi:
“Halen DSÖ’de mpox’ın da içinde bulunduğu enfeksiyon hastalıkları komitesinde hasta temsilcisi olarak yer alıyorum. 2022 yılından bu yana, yani benim mpox hasta yüzü seçildiğimden beri pek çok şey değişti. Bir sürü bilimsel çalışma yapıldı. Bilhassa hastalığın bulaşma usulleriyle ilgili, aşı ve tedavisine yönelik çalışmalar yapıldı. Daha evvel hayvanlarda virüse karşı aktifliği kanıtlanmış, insanlarda da yan tesir profili belirlenmiş lakin hastalarda hiç denenmemiş bir tedavi (tecovirimat), hastanede yattığım süreçte, çok ağır geçirdiğim için bana da verilmişti. Bu, hap biçiminde bir ilaç tedavisiydi. İlacı almaya başladıktan 5-6 gün sonra gözlerimi açabildim ve ağrım acım dindi.”
“İKİ DOZ ALDIKTAN SONRA YÜZDE 95’E VARAN MÜDAFAA SAĞLIYOR”
Oxford Üniversitesi’nin öncülüğünde ilacın insanlarda virüse aktifliğinin kanıtlanması için büyük bir bilimsel çalışma başlatıldığına ve kendisinin de bu çalışmaya dahil edildiğine değinen Tulunay, “Platinum Trial” isimli bu çalışmanın İngiltere, ABD ve diğer ülkelerin de yer aldığı, yüzlerce hasta dahil edilerek memleketler arası bir araştırmaya dönüştüğünü söyledi ve şu bilgileri verdi:
“Hastanede yatarken uygulanan tedavimle ilgili bilgilerim de bu araştırmaya dahil edildi. Fakat benim dışımda pek çok hasta, daha çok ayakta atlatan, benim üzere ağırlaşmadan geçiren hastalara bu ilaç tedavisi verildi ve aktifliği kanıtlandı. Ayrıyeten şu anda zati geçmişte de kullanılan çiçek aşısının mpox’a tesirli olduğu biliniyor. Bu aşı uzun müddettir önleyici tedavi olarak da kullanılıyor, pek çok ülkede dağıtılıyor risk kümesindeki hastalara. İki doz alındıktan sonra yüzde 95’e varan bir muhafaza sağladığı ortaya kondu.”
“COVID, HIV’DEN DAHA TEHLİKELİ”
Hem mpox hem de HIV konusunda toplumda ve bilhassa Türkiye’de hala önyargıların hakim olduğunu, insanların bilimsel olarak büsbütün kusurlu görüşlere sahip olduğuna da vurgu yapan Tulunay, şöyle devam etti:
“Örneğin denetim altında, tedavi altında tutulan HIV, risk yaratan, bulaşıcılığı olan bir hastalık değil artık. Emin olun, Covid-19, HIV’den daha riskli şu an. Mpox da birebir biçimde. 40 günlük bir macera var, bunun 11 günü hastanede, 2 haftası meskende, 2 hafta sonra tekrar meskende kendimi izole ettim. Bunun yarısında ağrı içinde kıvrandığım bir devir oldu. HIV ile yaşayan birisi olarak söylüyorum, HIV ile ilgili hiçbir vakit bir sıhhat sorunu yaşamadım. Covid’den ötürü da başıma büyük bir şey gelmedi. Fakat ben mpox’dan çok acı çektim ve o acıları kimsenin yaşamasını istemem. Hastalığı geçiren birisi olarak söylüyorum ki evet kimse aşı yaptırmak zorunda değil, aslında hafif atlatma ihtimali çok yüksek. Lakin hiçbir şey olmasa bile kendini haftalarca kapatmak zorunda kalıyorsun. Ayrıyeten çocuklar, diğer beşerler, hayvanlar vb, mpox’dan çok ağır etkilenebilirler. Bir kişi bile sağlıklı değilse, bütün insanları etkileyebilir.”
“VİRÜSLER YAŞ, CİNSİYET YA DA TOPLUMSAL STATÜ TANIMAZ”
Tulunay, virüslerin cinsiyet, yaş yahut toplumsal statü gözetmediğini kaydetti ve şunları söyledi:
“Pek çok bayan ve çocuk da bu hastalığa yakalandı. 1960-70 yılından beri de yakalanıyorlar. Herkes fakat herkes bu virüslerle karşılaşabilir. Hastaları bir ‘birey’ olarak, insan olarak algılamak gerekli. Eski bir virüs, ekseriyetle Afrika’da görülen bir virüs. Biz hiçbir vakit düşünmedik ki Afrika’da olan bir şey, gün gelir bizi de bulur. Ancak ulaşım faktörlerinin değiştiği, seyahatlerin bu kadar çok olduğu dünyamızda, çok çarçabuk bu virüs bizi de bulabilir.”
“O GÜNLERE GERİ DÖNECEĞİMİZİ SANMIYORUM”
1960-70’li yıllarda görülen mpox virüsüyle 2022’de salgın yapan virüsün ve şu an yeni çıkan varyantın birbirinden farklı olduğunu; birebir virüsün kendisini adapte etmiş hali olduğunu söyleyen Tulunay, panik yaratacak bir süreç olmadığının da altını çizerek şu biçimde konuştu:
“DSÖ panik olalım diye değil, tedbir maksadıyla bunu bize duyurdu. 2022 yılında çok süratli yayıldı İngiltere’de ve pek çok Avrupa ülkesinde. Hangi ülkede kapanma ya da rastgele karantina tedbirine gidildi? Zira sonuçta aşısıyla bunun önüne geçildi ve İngiltere’de hadiseler 6 ay içinde sıfırlandı. Alınabilecek tedbirler, tedavisi varken, ben hiç sanmıyorum ki Covid-19 günlerine tekrar geri dönelim. Sonuçta korunmak, tedavi etmekten her vakit daha ucuz ve daha kolay.”
“BİRİNCİ BASAMAK VE ACİLLERDE FARKINDALIK ARTIRILMALI”
Sadece seyahatle ilgili denetimler değil, birinci basamak ve acil sıhhat hizmetlerindeki profesyonellere mpox ile ilgili bilinçlendirme çalışmaları yaparak da tedbir alınması gerektiğini kaydeden Tulunay, kelamlarını şu ihtarlarla noktaladı:
“Hastalar ekseriyetle yüksek ateşle geldikleri vakit, grip ya da Covid-19 ile karıştırılabiliyor. Tabipler bunun şuurunda olarak bu riski gösteren, bu risk altında olabilecek gruptaysa bu hastalar, örneğin seyahat geçmişlerini de sorgulayarak, bu bireylere mpox testi de yaparak tedbir alabilirler. Fakat birinci basamak sıhhat hizmetleri ve acillerde bilinmiyorsa, buna karşı yaptırmak da akıllarına gelmiyorsa, orada kimi şeyleri kaçırabiliriz. Test imkanlarının da artırılması lazım. Yeniden gümrük denetimleri ve seyahat-uçuş denetimlerinin sıkı tutulması lazım. Bence beşerler da komplo teorilerini bırakıp şayet ki bir aşı varsa ve bu işi işe yarıyorsa, bu aşı yahut tedavinin neden Türkiye’de ya da kendi ülkelerinde olmadığını sorgulamalı.”